بدیع چیست
بدیع چنان که قدما گفته اند علمی است که از وجوه تحسین کلام بحث می کند.و از نظر ما بدیع مجموعه ی شگرد هایی (با بحث از فنونی)است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می کند. و یا کلام ادبی را به سطح والاتری (ازادبی بودن یا سبک ادبی داشتن)تعالی می بخشد.
مثلا مهم ترین عاملی که به این کلام سعدی حیثیت ادبی بخشیده است آوردن لفظ (خویش) به دو معنی مختلف است.(جناس تام)
غم خویش در زندگی خور که خویش به مرده نپردازد از حرص خویش
به همین لحاظ اگر به جای لفظ (خویش) ، (قوم) و به جای دیگری (خود) بگذاریم دیگر کلام ادبی نخواهد بود. (و یا لاقل از حیثیت ادبی آن کاسته خواهد شد).
و همچنین است در بیت زیر که علاوه بر وجود جناس تام بین دو (شکست) بین شکست و پیروزی رابطه ی صنعت تضاد هم هست.
شکست زلف تو صد دل اسیر خویش کند که هست نعمت پیروزی از شکست ترا
همین توجه ذهن به وجود این گونه ارتباطات هنری در بین کلمات است که جنبه های زیبا شناختی کلام را مشخص و برجسته می کند و در خواننده احساس التذاذ هنری به وجود می آورد.
من درد مشترکم/بیوگرافی احمد شاملو چگونه یک نویسنده شویم؟ چگونه مطالب را حفظ کنیم
گاهی در کلام عواملی هست که می توان در مقام تمثیل به آن ها پارازیت گفت. به این معنی که گیرنده را در فهم مستقیم پیام فرستنده دچار مشکل می کند. و به عبارت دیگر باعث مکث و یا وقفه در روانی کلام می شوند. اما دقت در فهم آن ها منجر به درک حیثیت ادبی کلام می شود. شاعر به جای آنکه بگوید شیرین تنها ماند ،می گوید چو تنها ماند سرو بالا) و به جای آن که بگوید از چشمان اشک ریخت می گوید:
فشاند از نرگسان لؤلؤ لالا) و گاهی شاعر دست به غریب سازی می زند و فعلی در طی کلام می آورد.(از نظر ارتباط با متمم یا مفعول).موجب اعجاب و تعجب هنری می شود.شاعر به جای آن که بگوید خواب لطیف و زیبای اقاقی ها را ببینم و در لذت آن غرق شوم،می گوید: می خواهم خواب اقاقی ها را بمیرم) .
نقش عواملی از این دست در سبک ادبی به حدی است که می توان گفت در آثار برخی از شاعران بدیع گرا مثل نظامی و خاقانی ) سبک ،مبتنی بر شگردها و عوامل بدیعی و بیانی است و اگر این عناصر را از آن حذف کنیم سبک ادبی به سرعت به سبک کلام عادی تنزل پیدا می کند.
اگر در مجموعه ی این شگرد ها و یا فوت و فن ها دقت کنیم در می یابیم که برخی به وجود آورنده ی تناسب یا ارتباط خاصی بین الفاظ (موسیقی لفظی) و برخی به وجود آورنده ی تناسب و ارتباط خاصی بین معانی(موسیقی معنوی) هستند. به مجموعه ی عوامل به وجود آورنده ی تناسب یا موسیقی لفظی ،بدیع لفظی، و به مجموعه ی شگرد های به وجود آورنده ی تناسب یا موسیقیمعنوی بدیع معنوی می گویند.
